බදුකරණය- පළමු කොටස

---

බදුකරණයේ කාර්යයන් සහ මූලධර්මයන්

බදුකරණයේ අරමුණු, ලෙසින් ප්‍රධාන වශයෙන් වර්ගීකරණය කළ හැකිය.

බදුකරණයේ මූලික අරමුණු / කාර්යයන්

බදුකරණයේ මූලික අරමුණ වනුයේ රජයේ පොදු වියදම් සඳහා වූ අරමුදල් රැස්කර ගැනීමයි.

පොදු වියදම් : ශ්‍රී ලංකාවේ පුරවැසියන් වෙනුවෙන් රජය විසින් සේවාවන් රැසක් නොමිලේ හෝ සහනදායී මිල ගණන් යටතේ සපයනු ලැබේ.

උදාහරණ : රජය විසින් සපයන සේවාවන්

• පොලිසිය සහ හමුදා විසින් සපයන ආරක්ෂාව, නීතිය සහ අණ.
• රජයේ පාසල් සහ විශ්වවිද්‍යාල විසින් සපයනු ලබන නිදහස් අධ්‍යාපනය.
• රජයේ ආරෝග්‍යශාලා විසින් සපයනු ලබන නිදහස් වෛද්‍ය සේවාවන්.
• මාර්ග පද්ධතීන් නඩත්තු කිරීම.
• විදුලිය සහ ජලය සහනදායී මිලට සැපයීම.

රජයක් විසින් පුරවැසියනට එවැනි සේවාවන් සැපයීමේදී වැටුප් හා වේතන සහ ප්‍රාග්ධන වත්කම් වල ආයෝජනය කිරීම වැනි දා සඳහා අවශ්‍යතාව විශේෂයෙන් සඳහන් කිරීම අවශ්‍ය නොවේ. රජයකට එවැනි පොදු වියදම් දැරීම පිණිස වූ අරමුදල් රැස්කිරීම අවශ්‍ය වේ. එනිසා පොදු වියදම් සඳහා අරමුදල් රැස්කිරීම බදුකරණයේ මූලිකම කාර්යය වේ.

බදුකරණයේ සමාජීය හා ආර්ථික කාර්යයන් / අරමුණු

බදුකරණයේ ප්‍රධාන සමාජීය සහ ආර්ථික කාර්යයන් රැසක් ඇත.

බදුකරණයේ ආර්ථික කාර්යයන් / අරමුණු

• දේශීය සහ විදේශීය ආයෝජන යොමු කළ යුතු දිශාවන් සැකසීම - රජයකට, වරිපනම් සහ දිරි දීමනා වැනි බදු මෙවලම් යොදාගනිමින් පෞද්ගලික අංශයේ යම් යම් ආයෝජනයන් කෙරෙහි දිරි ගැන්වීම හෝ අධෛර්ය කිරීම කළ හැක.
• විදේශීය තරඟකරුවන්ගෙන් දේශීය කර්මාන්තයන් ආරක්ෂා කර ගැනීම - අත්‍යාවශ්‍ය දේශීය කර්මාන්තයන් විදේශීය තරඟකරුවන්ගෙන් ආරක්ෂා කර ගැනීම පිණිස ආනයන බදු පැනවීම වැනි විවිධ බදු මෙවලම් උපකාරී කරගත හැක.

බදුකරණයේ සමාජීය කාර්යයන් / අරමුණු

• සමාජය විසින් අනුමත නොකරන කාර්යයන් අධෛර්යමත් කිරීම - මත්පැන් සහ දුම් වැටී පරිහරණය කිරීම, සූදු සහ ඔට්ටු ඇල්ලීම වැනි අනුමත කල නොහැකි කාර්යයන් සීමා කිරීමේ මෙවලම් ලෙස බදු උපකාරී කරගත හැක.
• සමාජය විසින් අනුමත කරනු ලබන කාර්යයන් දිරිගැන්වීම - ඉතිරි කිරීම්, විශ්‍රාමික ආයෝජන. නව සොයාගැනීම්, පර්යේෂණ සහ සංවර්ධන කටයුතු වැනි සමාජයක් විසින් අනුමත කරනු ලබන කටයුතු දිරිගැන්වීමට බදු ක්‍රමය උපයෝගී කරගත හැක.
• ආදායම් පරතරයන් අඩු කිරීම - සමාජයේ ඇති ආදායම් අසමතුලිතතාවය අඩු කිරීම සඳහා සහනයන් ලබා දීම සහ වර්ධක (ක්‍රමානුකූලව ඉහළ යන) බදු ප්‍රතිශතයන් යොදාගැනීම වැනි දෑ කළ හැකිය.

බදුකරණයේ මූලධර්ම

බදුකරණය සැලසුම් කිරීම සහ ක්‍රියාත්මක කිරීම මූලධර්මයන් රැසක් මත පදනම් වේ.

බදුකරණයේ මූලධර්ම : බදුකරණය සැලසුම් කිරීමේදී සහ ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී රජයකට මඟ පෙන්වනු ලබන මූලධර්මයන් බදුකරණ මූලධර්ම ලෙස හැඳින්වේ.

මදුකරණයේ මූලධර්ම පහත සඳහන් වේ.

• සාධාරණත්වය (Equity)

සමාන ආර්ථික මට්ටම්වල ඇති පුද්ගලයනට පැනවෙන බදු බර සමාන විය යුතුය.

ඇඩම් ස්මිත් දැක්වූ පරිදි “තමතමාගේ හැකියාව අනුව රජයට දායකත්වය දැක්විය යුතුය”

• ක්‍රමානුකූල වර්ධක බව (Progressivity)

බදු බර, බදු ගෙවන්නාගේ ආදායම් මට්ටමට අනුරූප විය යුතු අතර, එය ගෙවීමේ හැකියාව මත පදනම් විය යුතුය.

• කාර්යක්ෂම බව (Efficiency)

බදු අය කර ගැනීමේ පිරිවැය අවම විය යුතු අතර එවිට එම බදු ක්‍රමය කාර්යක්ෂම සේ සැලකේ.

• ප්‍රමාණවත් බව (Adequacy)

එකතු කර ගන්නා බදු මුදල රාජ්‍ය වියදම් සඳහා වූ අවශ්‍යතාවයන්ට ප්‍රමාණවත් විය යුතුය.

• නිශ්චිත බව (Certainty)

ගෙවිය යුතු බද්ද නිශ්චිත විය යුතු අතර එසේ නොවීමෙන් බදු පැහැර හැරීම්වලට යොමු වේ.

• පුළුල් පරාසයක් වීම (Broad Based)

සමාජයේ විවිධ කොටස් සහ ජන කොටස් ආවරණය වන ලෙසින් වූ පුළුල් බදු ක්‍රමයක් පැවතිය යුතු අතර එමගින් තනි තනි පුද්ගලයන්ගේ බදු බර අවම විය යුතුය.

• සරල බව (Simplicity)

බදු පැනවීම (බලාත්මක කිරීම), තක්සේරු කිරීම සහ බදු ගෙවීම යන දෑ සාමාන්‍ය බදු ගෙවන්නෙකුට තේරුම් ගත හැකිවිය යුතුය.

• පහසු බව සහ ස්වේච්ඡා අනුකූලතාවය (Convenience and Voluntary Compliance)

පනවනු ලබන බදු, ගෙවන්නාට පහසුවෙන් ගෙවීමට හැකිවිය යුතු අතර, තම කැමැත්තෙන්ම අවනත වීමට උනන්දු කළ යුතුය.

සටහන:

සියලු බදුවල, උක්ත දැක්වූ සියලුම මූලධර්ම එලෙසින්ම පිහිටා නොමැති විය හැක. කුමන හෝ මූලධර්ම වලට අනුරූප නොවුනත්, යම් බද්දක් නීතිගත වීමෙන් පසුව සියලු දෙනාම ඊට අනුගත විය යුතුය.